लेख क्र १०

डेलिगेशन या व्यवस्थापकीय कौशल्याला मराठीत प्रतिशब्द नाही आहे. दुसर्यांना अधिकार सुपूर्द करणे असे चार शब्द वापरल्यावर डेलिगेशन शब्दाचा अर्थ ध्वनित होतो. एखाद्या व्यवसायाला थोडं रंगरूप आल्यावर व्यावसायिकाने जबाबदाऱ्या आपल्या सहाय्यकाला सुपूर्त कराव्यात असं अभिप्रेत असतं. म्हणायला अत्यंत सोपी प्रतिक्रिया पण प्रत्यक्षात आणायला अतिशय अवघड. त्याला काही कारणं आहेत. ज्यांच्या खांद्यावर जबाबदारी टाकावी असे लोक आपले सहकारी म्हणून असणं ही फार अनुकूल परिस्थिती.  पण ती सहजासहजी तयार होत नाही. ती तयार करण्याचे दोन मार्ग आहेत. एक म्हणजे आपली इंटरव्ह्यू प्रोसेस इतकी सक्षम करायची की ती जबाबदारी निभावणारी लोक घ्यायची किंवा व्यवसायाची इको सिस्टम अशी बनवायची की असे लोक अंतर्गत तयार करायचे. 

ही झाली एक बाजू. पण दुसरी महत्त्वाची बाजू असते ती म्हणजे आपली मानसिकता आहे का जबाबदारी डेलिगेट करण्याची. मुख्य म्हणजे ती जबाबदारी देताना आपण अधिकार पण देतो आहे का? बऱ्याचदा व्यावसायिकाला किंवा व्यवस्थापकाला जबाबदारी तर द्यायची असते पण त्या बरोबरीने द्यावे लागणारे अधिकार मात्र द्यायची तयारी नसते. "हे तू कर, पण फायनल करण्याच्या अगोदर एकदा मला विचार" हा शेवटचा संवाद झाला की आतापर्यंत जबाबदारी देण्याचं फक्त नाटक केलं होतं असं दिसून येतं. 

डेलिगेशन आपल्याला अनेक वेळा करावं लागतं. सगळ्यात पहिले व्यावसायिकाला हे समजून घेतलं पाहिजे की त्याला व्यवसायाच्या सर्व बाजूंची पूर्णतः माहिती नसते. आणि असली तरी बऱ्याचदा वृद्धीला पोषक नसते. जसजसा व्यवसाय वाढत जातो तसं काही जबाबदारी ही त्या क्षेत्रातील माहितगार लोकांना देणं हे व्यवसायाला पोषक ठरतं. अगदीच उदाहरण द्यायचं झालं तर उत्पादन क्षेत्रातील व्यवसाय हे शक्यतो इंजिनियर लोकांनी चालू केले असतात. तांत्रिक क्षेत्रातील त्यांचं ज्ञान हे व्यवसाय पूरक असलं तरी बऱ्याचदा फायनान्स या क्षेत्रातील त्यांचं ज्ञान हे तोकडं असतं. यावेळी फायनान्स ज्यांना कळतं असे लोक व्यवसायात आणून त्यांना त्या डिपार्टमेंट ची जाबाबदारी देणं हे शहाणपणाचं ठरतं. असंच मी एचआर किंवा पर्चेस क्षेत्राबद्दल म्हणू शकेल. थोडक्यात सांगायचं तर व्यावसायिकाने आपली स्ट्रेंथ ओळखून तिचा व्यवसायासाठी वापर करावा आणि ज्या क्षेत्रात विकनेस आहे ती जबाबदारी दुसर्यांना द्यावी. 

बऱ्याचदा कामाचा आवाका वाढतो आणि व्यावसायिकाला भविष्यात काय करायचं यावर जास्त काम करावं लागतं. ते करताना व्यावसायिक हा दैनंदिन कामात अडकून पडला तर तो फ्युचर प्लॅनिंग करू शकत नाही. खरंतर व्यवसायाने एक चांगली पातळी गाठल्यावर व्यावसायिकाने नवीन उत्पादन शोधणे, नवीन मार्केट शोधणे, भौगोलिकदृष्ट्या व्यवसायाची वाढ करणे या विविध क्षेत्रात काम कारणं अभिप्रेत असतं. या सर्व गोष्टीसाठी त्याला मानसिक दृष्ट्या वेळ मिळावा या साठी त्याने आपल्या ऑर्गनायझेशन मध्ये दुसरी किंवा तिसरी फळी तयार करून त्यांना जबाबदारीचं वितरण करणं आणि स्वतः व्यवसाय वृद्धीसाठी वेळ काढणं हे यशस्वी उद्योगाचं गमक आहे, असं माझं मत आहे. 

लेख क्र १०

सकाळ लेख क्र ११

 कम्युनिकेशन स्किल्स हा विषय इंजिनियरिंग कॉलेज मध्ये आपल्या अभ्यासक्रमात असतो. पण त्या दिवसांपासून आपण त्या विषयाकडे दुर्लक्ष करतो. हे सगळ्यांनी लक्षात ठेवायला पाहिजे की व्यावसायिक जसा अनुभवी होत जातो तसं त्याच्या काही कौशल्यात सातत्याने सुधारणा व्हायला हवी आणि त्यात संवाद कौशल्य, कम्युनिकेशन स्किल, याला अग्रक्रम द्यावा लागेल. 

रूढार्थाने व्यवसायात दोन प्रकारचे संवाद साधले जातात. एक म्हणजे औपचारिक संभाषण (फॉर्मल कम्युनिकेशन) आणि दुसरं म्हणजे अनौपचारिक संभाषण. (इनफॉर्मल कम्युनिकेशन). दोन्ही प्रकारचे संभाषण आस्थापनेत होत असले तरी आपण फक्त औपचारिक संभाषण कौशल्याबद्दल बोलणार आहोत.

कुठल्याही आस्थापनेत खालील पद्धतीचे संभाषण घडणे ही स्वाभाविक  प्रक्रिया आहे. 

१. मौखिक संभाषण (व्हर्बल कम्युनिकेशन): कामाच्या ठिकाणी जर सगळ्यात जास्त संवाद/संभाषण जर कुठल्या पद्धतीने घडत असतील तर ते म्हणजे मौखिक संभाषण. प्रत्यक्ष समोरासमोर, फोनद्वारे किंवा आजकाल प्रसिद्ध झालेल्या ऑनलाईन मिटिंग मध्ये मौखिक संभाषणाचा वापर आपलं म्हणणं समोरच्याला पटवून देण्यासाठी केला जातो. या प्रकारचा संवाद साधताना आवाजाचा पोत, त्याची लय, वेग या सगळ्यांचं महत्व आपापल्या जागी आहे. 

२. अ-मौखिक संभाषण: संवाद साधताना नेहमीच शब्दांची गरज लागतेच असं नाही. मौखिक संभाषण करताना आपल्या चेहऱ्याचे हावभाव, नजरेतील बदल, शरीराच्या विविध अवयवांचा जसे की हात याचा वापर याद्वारे सुद्धा आपल्याला जे व्यक्त करायचं आहे ते परिणामकारकरित्या करू शकतो. जेव्हा ग्रुप मिटिंग घेतली जाते तेव्हा या संवाद कौशल्याचा वापर जर योग्य पद्धतीने केला तर पाहिजे तो परिणाम मिळवू शकतो. 

३. लिखित संवाद/संभाषण (रिटन कम्युनिकेशन): आस्थापनेत जर कुठल्या संवाद माध्यमाला प्रमाण मनात असतील तर ते म्हणजे लिखित संभाषण. तिथे वापरल्या जाणाऱ्या कार्यालयीन दस्तऐवजात लिखित संभाषण हे वापरले जाते. आस्थापनेतील वेगवेगळ्या विभागात जाणारे इ मेल्स, अपॉइंटमेंट लेटर्स, पर्चेस ऑर्डर्स या सगळ्यांमध्ये रिटन कम्युनिकेशन चा मोठ्या प्रमाणात वापर केला जातो. 

४. दृश्यमान संभाषण (व्हिज्युअल कम्युनिकेशन): आजकल प्रसिद्ध झालेले पॉवर पॉईंट प्रेझेंटेशन हे या प्रकारचं समर्पक उदाहरण आहे. असं म्हंटलं जातं की एखादा संदेश हजारो शब्दांनी पोहचवला जात नसेल, पण एखाद्या चित्राने तो परिणामकारकरीत्या पोहोचू शकतो. 

५. काळजीपूर्वक ऐकणे (लिसनिंग): संभाषणात बहुतेकदा आपण जे बोलतो तिथपर्यंत हे कौशल्य मर्यादित केलं जातं पण आपण जितक्या काळजीपूर्वक आपण ऐकतो त्यावर अनेक रिझल्ट्स अवलंबून असतात. 

व्यावसायिक जगात वरील संवादकौशल्याचं महत्व अनन्यसाधारण आहे. त्यात परत मेख अशी आहे की वरील पाचपैकी फक्त एकाच प्रकारचं कौशल्य अंगात असून चालत नाही तर या सर्व प्रकारच्या संवाद पद्धतीत जितकं आपण प्रभुत्व मिळवू तितकं लीडर म्हणून स्वीकारले जातो. या संवाद कौशल्याला तर्कशास्त्र आणि संख्याशास्त्राची  आणि त्याच्याबरोबर जे मांडलं जातं त्याला कृतिशीलतेची जोड दिली तर लीडरबद्दलची विश्वासार्हता वाढीला लागते आणि त्यायोगे हे सार्वत्रिक व्यवसाय वृद्धीसाठी पूरक असतं.  

सकाळ लेख क्र ११