Passion

काही शब्दांचा आपण असा खतरनाक वापर करतो की त्याच्या अर्थाचा पार अनर्थ होऊन जातो. महाराष्ट्राच्या राजकारणात एक शब्द आहे "अस्मिता" किंवा आपल्या फेसबुकवर "भक्त". हे दोन्ही शब्द आजकाल ऐकले की मळमळायला होतं. 

तसा व्यवसाय विश्वात एक शब्द घाऊक भावात वापरला जातो. अन तो म्हणजे पॅशन. "You should have passion". "I am passionate about it" "Being passionate is important quality to be successful". 

पार कॉलेज च्या चिल्यापिल्या पासून ते अर्ध्या हळकुंडाने पिवळा झालेला कुठलाही व्यावसायिक हा शब्द एकदम आरामात वापरून टाकतो. 

तो शब्द इतका स्वस्त नाही आहे. मराठीत गुगल वर त्याला समानार्थी शब्द आहे, आवड. पण मग त्याला इंग्रजीत liking पण म्हणू शकतो. 

पॅशन म्हणजे आवडी बरोबर कल्पनेला प्रत्यक्षात उतरवण्याची प्रचंड इच्छाशक्ती ठेवणं. किती इच्छा शक्ती? तर ती गोष्ट केल्यावर आपल्याला आर्थिक नुकसान होऊ शकतं अशी शक्यता दिसत असली तरीही त्या गोष्टीचा पाठपुरावा करणं. एखादी संकल्पना डोक्यात आली तर तन, मन वापरून ती प्रत्यक्षात यावी म्हणून धडपड करणं. आणि काही कारणामुळे त्यात अपयश आलंच, तर पुन्हा उठून त्या कल्पनेचे इतस्ततः पसरलेले तुकडे जोडून तिला प्रत्यक्षात आणणं. ह्याला म्हणतात पॅशन. एखाद्या गोष्टीचा आर्थिक परतावा काय असेल याचा विचार न करता ती गोष्ट अत्यंतिंक सेवभावाने करणं म्हणजे पॅशन. 

एका गृहस्थाला आम्ही कॉलेज मध्ये भाषणासाठी निमंत्रित केलं होतं. सगळं ऐकून त्यांनी पटकन हो म्हंटलं. मी म्हणालो "सर, ते मानधनाबद्दल बोलू यात" ते म्हणाले "तुम्हाला काय द्यायचे ते द्या. नाही दिले तरी चालेल. विद्यार्थ्यांशी संवाद साधणं ही माझी पॅशन आहे." सरांचं भाषण तुफान झालं. आम्ही मानधन दिलं. ते तर नंतर दिलं. ते मिळेल की नाही याची शाश्वती नसताना त्यांनी शतप्रतिशत दिलं, ती पॅशन. असाच अनुभव एका लेखिकेकडे मला नुकताच आला. तो योग्य वेळी सांगेल. 

आणि यातील परकोटीचं उदाहरण म्हणजे सैनिक किंवा हिमालयात एव्हरेस्ट सर करणारे गिर्यारोहक, अफाट समुद्रात विश्व प्रदक्षिणा करणारे नाविक, तो ऑस्ट्रेलियातला साहसवीर. इथे आपण आर्थिक नुकसान म्हणतोय, तिथे तर जीव जायची शक्यता असते. तरीही लोक ते धाडस करतात. म्हणून त्यांचं पॅशन जास्त उदात्त, उन्नत. 

माझ्यासाठी पॅशन हा शब्द बेशकिमती आहे. त्याला मी अत्यंत जपून वापरतो. त्या शब्दांभोवती एका उत्कट भावनेचं कोंदण ल्यालेलं असतं. ते तुटू नये याची काळजी घ्यायला हवी.

Reputation and Charecter

कालच्या पोस्टमधील शेवटच्या वाक्याबद्दल अजून लिहा असा मेसेज आला. त्यामुळे जितकं मला कळतं तितकं लिहितो. 

आपली प्रतिष्ठा (reputation) ही दुसऱ्यांच्या सापेक्ष असते. तर चारित्र्याची (charecter) मालकी आपली स्वतः ची असते. प्रतिष्ठेचा उदोउदो हा दुसर्यांना प्रभावित करण्यासाठी होतो. समोरच्या माणसाच्या मनात आपल्याबद्दल आदर, भीती, दरारा निर्माण करण्यासाठी आपण प्रतिष्ठेचं वलय आपल्या आजूबाजूला तयार करतो. चारित्र्य हे मात्र स्वतः साठी असतं. एक माणूस म्हणून आपल्या नजरेत मी कसा आहे ते चारित्र्य. त्याला उदोउदो करावा लागत नाही, वलय पण तयार होत नाही. ते फक्त असतं. प्रतिष्ठित माणसं चारित्र्यवान असतीलच याची खात्री नसते. 

प्रतिष्ठेची साथ सावलीसारखी असते.  वेळ बदलेल तशी सावली मोठी छोटी होते. ती फक्त प्रकाश असेपर्यंत साथ देते. अंधार झाला की सावली साथ सोडते.  प्रतिष्ठा फक्त गोष्टी चांगल्या असतील तोवर साथ देते. क्रायसिस, एखादी चूक, मोह याला बळी पडल्यावर ती धुळीला मिळते. 

चारित्र्याला काही मोजमाप नसतं. एकतर ते असतं किंवा नसतं. ऊन, थंडी, दिवस, रात्र ते तुमच्याबरोबर असतं. तुमच्याकडे कुणाचंही लक्ष नसताना, तुम्ही एकटे असताना तुमचं वागणं जे घडवतं ते चारित्र्य. एकटंच बसून आपण जेव्हा स्वतः बद्दल विचार करतो "मी कसा आहे?". त्याचं उत्तर म्हणजे आपलं चारित्र्य. ते उत्तर भीषण असतं म्हणून आपण विचार करत नाही आणि मग प्रतिष्ठेला चारित्र्य समजून स्वतः ला फसवत राहतो. 

आणि कालचं वाक्य परत लिहितो. 

बऱ्याच वेळा परिस्थिती अशी येते की प्रतिष्ठा जपण्याच्या नादात आपण चारित्र्य गमावून बसतो. 

(जिच्या आयुष्यात तुफान स्ट्रगल चालू आहे, त्या व्यक्तीचा आताच फोन झाला. त्या व्यक्तीला टॅग करायचा मोह टाळतो. पण ही पोस्ट तिला समर्पित)

असो. चालायचंच.

काही महिन्यापूर्वीची गोष्ट आहे. एक जण आले होते. सतीश नाव ठेवू. बिझिनेस बद्दल डिस्कस करायला. थोडा वेळ गप्पा झाल्यावर सतीश अचानक म्हणाले "तुम्ही कसे आपल्यातले आहात म्हणून हे सगळं बोलू शकतो." आणि मग मला विचारलं "तुम्ही त्या असोसिएशन चे अजून मेंबर नाहीत का? तिथे सगळी आपली लोकं असतात. बिझिनेस करायचा म्हंटल्यावर आपल्या लोकांकडून गोष्टी विकत घेतल्या की चांगलं वाटतं. आपल्याच माणसाचा फायदा होतो. मला लॅपटॉप घ्यायचा होता. मी तिथूनच घेतला."

लै म्हणजे लैच हसायला आलं राव.

इथे फेबुवर सुद्धा जातिधिष्ठित ग्रुप वर मला ५-६ वेळा ऍड करायचा प्रयत्न झाला. दुसऱ्या कुठल्याही ग्रुप मध्ये कुणी मला ऍड केलं तर मला फारसं काही वाटत नाही. पण इथे नाही म्हणजे नाही. लागलीच बाहेर पडतो मी तिथून.

आताच चार पाच दिवसापूर्वी माझ्या आडनावाचा धोका खाऊन मला एका ग्रुप मध्ये ऍड केलं. खूप भारी भारी लोकं आहेत तिथं. खुदुखुदू हसायला येतं त्या ग्रुप वरचं नोटिफिकेशन आलं की. अजून आहे मी त्या ग्रुप मध्ये. एक दोन दिवसात बाहेर पडेल मी.

माझा एक मित्र आहे. त्याने मला डायरेक्ट सांगितलं. "कसं आहे राजेश, मी स्टाफ मध्ये फक्त माझ्या जातीचे लोकं भरतो."

हे असं वागण्यामागे लॉजिक काय हे काही मला कळत नाही. म्हणजे बिझिनेसमध्ये असलं काही टिकत असेल असं मला वाटत नाही. अर्थात मी त्यांना हे सांगण्याच्या भानगडीत पडत नाही. कुणी पुरोगामित्वाची झूल पांघरतात तर कुणी प्रतिगामित्वाचा झेंडा फडकावतात, पण ही मेन्टॅलिटी काही आपल्या समाजातून हद्दपार होत नाही.

असो. चालायचंच. 

"तू कोण आहेस?"

मी पार्टनर ला विचारलं "तू कोण आहेस?"

त्याने विचारलं "म्हणजे?"

मी विचारलं "तुझा धर्म कोणता?"

दोन मिनिटे तो शांत बसून राहिला. आम्ही एकमेकांकडे बघत राहिलो.

मग तो म्हणाला "I am capitalist by brain and socialist at heart"

मी म्हणालो "अरे मला विचारायचं........."

मला मधेच थांबवून पार्टनर म्हणाला "आजच्या जगात तुमच्या तथाकथित धर्माच्या व्याख्या काही कामाच्या नाहीत. एकमेकांशी भांडण्यासाठी उपयोगी येतील कदाचित अन्यथा त्या कालबाह्य झाल्या आहेत. समाजात वागावं कसं याच्याशी संबंधित वेगळे इझम अंगीकारल्याशिवाय काही पर्याय नाही. म्हणून म्हणतो माझा मेंदू भांडवलदार आहे तर मन समाजवादी"

"म्हणजे काय जरा उलगडून सांगतो का?" मी विचारलं.

तर म्हणाला "काही नाही, कंपनीचा प्रॉफिट, कॅश इन फ्लो मेंटेन करताना मी कॅपिटलिस्ट असतो. अगदी पक्का. पण जेव्हा कॅश आऊटफ्लो होतो तेव्हा मी सोशालिस्ट होतो. एम्प्लॉईज वेल्फेअर, शासनाला जाणारे टॅक्स, सी एस आर हे करताना माझ्या कपाळावर आठी येत नाही. किंबहुना ते करताना मला बरं वाटतं."

दीड शहाणा आहे हा