मैयळागन

माझी स्टोरी त्या पिक्चरच्या स्टोरीच्या बरोबर उलटी आहे. ९६-९७ च्या सुमारास तो माझ्या कंपनीत जॉईन झाला. मी पुण्याचा सेल्स इंजिनियर तर तो दिल्लीचा. बंगलोर मध्ये भेटल्याक्षणी आमची दोस्ती झाली. हॉटेल मध्ये एकाच रूम मध्ये राहायचो आम्ही. त्याला इडली वडा बिलकुल आवडायचा नाही. आम्ही आमच्या हॉटेलचा क्लास इडली वडा सोडून एम जी रोड च्या मद्रास कॅफे मध्ये ब्रेड ऑम्लेट खायचो, मग ऑफिस, दुपारचा लंच बरोबर, रात्री बियर प्यायचो. आम्ही दोघे आणि आमचा बॉस, तिघांनाही नॉन व्हेज प्रिय. मस्त चिकन खायचो, रात्री गप्पा. 

दिल्लीला त्याच्या घरी गेलो, भाभी, त्याचे वडील, भाऊ, मुलगा-मुलगी सगळ्यांशी गट्टी जमली. तो ही पुण्याला आमच्या घरी आला. त्याचीही माझ्या घरच्यांशी दोस्ती झाली. 

मी जॉब सोडला, व्यवसाय चालू केला. त्या निमित्ताने दिल्लीला जायचो. बऱ्याचदा त्याच्या घरी उतरयचो. त्याच्या टेरेस वर आमची पार्टी व्हायची. कधी बियर तर कधी व्हिस्की. भाभी सणसणीत चिकन बनवायची. मग तो मला फर्माईश करायचा, गाण्याची. मी पण सुटायचो. अभी ना जाओ छोडकर, कभी कभी मेरे दिल मे, आज से पहले आज से ज्यादा, कही दूर जब दिन ढल जाए, तेरे मेरे सपने, मेरे सामने वाली खिड़की में . त्याने गाणं सांगायचं आणि मी म्हणायचं. एकच श्रोता, त्याचाच वन्स मोअर, त्याचीच शाबासकी अशा किती मैफली रंगल्या त्याची गणती नाही. दिल्लीहून पंजाब ला कामाला गेलो, परत यायला रात्रीचे दोन वाजले. पठया मी येईपर्यंत टक्क जागा होता. 

मला बडा भाई म्हणायचा. जॉब मध्ये काही त्रास झाला की मला फोन करायचा. एकेक तास फोन चालायचा. फोन गरम होऊन कानाला चटका बसायचा पण त्याचं बोलणं थांबायचं नाही. मी त्याचं कौन्सलिंग करायचो. फोन ठेवताना म्हणायचा "थैंक्स भाई, तेरे से बात करके अच्छा लगता है" 

नंतर तो एका मल्टी नॅशनल कंपनीचा एम डी झाला, बंगलोरमध्ये. आमच्या भेटी चालूच राहिल्या. कधी बंगलोर ला गेलो की राहिलो पण त्याच्या फ्लॅट वर. पण आता आधीसारखी मैफल सजायची नाही. हळूहळू भेटीत पण तुटकता येत गेली. गळाभेट व्हायची पण त्यात पहिलेसारखी कशीश नसायची. आम्ही नंतर भेटत राहिलो पण माझ्या लक्षात पण आलं की हे भेटणं नंतरच्या काळात न भेटण्यासाठी असेल. मग काही वेळा फोन कॉल्स झाले. तोंडदेखल्या भेटी झाल्या. पण नंतर त्याचा रिस्पॉन्स येणं कमी होत गेलं. मी फोन केला तरी उचलायचा नाही किंवा रिटर्न कॉल पण यायचा नाही. 

मोठी गंमत आहे. मला काही आमच्या दोघात अनबन झालेली आठवत नाही, दोघांकडून मोठी आगळीक झालेली आठवत नाही. आठवते ती फक्त विरत गेलेली मैत्री. 

आता जवळपास पाच एक वर्षे झाली असावीत, आमचा संवाद नाही. आता पुन्हा होईल असं वाटत नाही. मला त्याचं नव्हे तर भाभी, त्याच्या मुलामुलींचं, भावाचं सगळ्यांचं नाव आठवतं.

कामाच्या धबडग्यात ते कष्ट केलेले दिवस, त्या शिळोप्याच्या गोष्टी, त्या टेरेसवर सजलेल्या मैफिली यांची कधीतरी आठवण येते. 

काल पिक्चर बघितल्यावर त्याच आठवणींची खपली निघाली ती अशी. 

माणसं वयाने मोठी झाली तरी बदलत नाहीत हे फक्त पिक्चर मध्ये दाखवू शकतात हे मला थ्री इडियट मधला चतुर बघून वाटलं. कारण प्रत्यक्ष आयुष्यात लोक अंतर्बाह्य बदललेले बघितले आहेत. लहानपणी गळ्यात गळे घालून फिरणारे मित्र नंतरच्या आयुष्यात मोघम हाय हॅलो करून निघून जातात, अत्यंत जवळचे कौटुंबिक मित्र अगदी घराजवळ येऊन भेटायचं टाळतात, आईचा पदर वयाच्या अठरा पर्यन्त धरतात आणि नंतरच्या आयुष्यात आई वडिलांशी बोलत ही नाहीत. याच्या उलट पण होतं. काहींच्या मनात विनाकारण ग्रज असतो, मोठेपणी तो दूर होऊन छान मैत्रीचं नातं तयार होतं, माझ्यासारखा लहानपणी अबोल आणि शिष्ट वाटणारा माणूस नेटवर्किंग मध्ये विश्वास ठेवतो. 

पण मागच्या आठवड्यात या थेअरीला छेद देणारे चार मित्र भेटले. चतुरच जणू. आम्ही सर्व ट्रेनी म्हणून जॉईन झालेलो. आम्ही बरेच जण आपल्या कामात गर्क असायचो तेव्हा या चौघांचं काम एकच काम असायचं. आमच्यातल्या कुणा एकाची विनाकारण खिल्ली उडवायची. कुणी खूप काम करत असेल तर "च्युत्या आहे तो. आता आपले मजा करायचे दिवस आहेत". कुणी साहेब कधी झेरॉक्स काढायला पाठवायचे तर हे चौघे "साहेबांचा चमचा आहे रे". त्यातल्या राणे नावाच्या पोरावर हे विशेष खार खाऊन असायचे. राणे सगळ्यांना मदत करायचा. आम्हा बाकी पोरांचा आणि साहेब लोकांचा तो विशेष लाडका. आर्टिझन होता, विशेष स्किल होतं त्याच्या हातात. इंजिनियरिंग स्किल्स तर होतेच पण इतरही कला होती. ही चौकडी इतरांची तर खिल्ली उडवायचीच पण राणे त्यांच्या विशेष रडार वर होता. 

बरं गंमत म्हणजे, राणे यांना फुल फाट्यावर मारायचा. आपण बरं, आपलं काम बरं या न्यायाने तो कामाला यायचा, काम चोख करायचा अन घरी जायचा. 

परवा ही चौकडी आणि मी भेटलो. त्यातला एक जण बंगलोर मध्ये ए व्ही पी आहे, एक जण गुडगाव मध्ये जनरल मॅनेजर आहे आणि बाकी दोघे पुण्यात इंडस्ट्री मध्ये वयाच्या ५६ व्या वर्षी मॅनेजरियल लॅडर वर साधारण जिथं असायला  पाहिजे तसे आहेत. त्यातल्या एकाने तुच्छतेचा टोन काढत मला विचारलं "तो बावळ्या राणे कुठं असतो रे आता?" माझ्या लक्षात आलं या चौघांचं फक्त शारीरिक वय वाढलं आहे, वयानुसार नोकरीत जी वृद्धी व्हायची झाली ती झाली पण बुद्धीने मात्र हे अजून बालिशच आहेत. 

मी शांतपणे सांगितलं "राणे सध्या जर्मनी मध्ये एका हायड्रॉलिक्स व्हॉल्व्ह बनवणाऱ्या कंपनीत डायरेक्टर झाला. फॅमिली मॅनेज बिझिनेस आहे. त्या मालकांनी राणेंचं काम बघून त्याला शेअर्स पण दिले आहेत." काय बोलणार ते, गप्प बसले पण त्यांच्या तोंडून राणेंच्या कौतुकाचे काही शब्द पडले नाहीत. निर्लज्जसारखे दुसऱ्या कुणाची खिल्ली उडवत एकमेकांना टाळ्या देत बसले. 

कुठून यांना भेटलो असं झालं मला. जंजिरा तुन बाहेर पडलो तेव्हा या मुर्खांना परत कधी भेटायचं नाही हे ठरवूनच. 

वीस एक वर्षांपूर्वीची गोष्ट आहे. स्पिंडल रिपेयर चा कॉल अटेंड करायला गेलो होतो. इकडच्या तिकडच्या रेफरन्स मधून मला कस्टमरची माहिती मिळाली होती. त्या कंपनीचं नाव होतं मार्केट मध्ये. चांगला बिझिनेस करत होते. साठीच्या आसपास त्यांचे ओनर असावेत. त्यांचं मेंटेनन्स डिपार्टमेंट होतं, जे त्यांचे स्पिंडल रिपेयर करायचे. 

मी अपॉइंटमेंट घेऊन त्यांना भेटायला गेलो. मी कॉल वर गेलो की शोधक नजरेने आजूबाजूला बघतो. त्यादिवशी त्यांचे मेंटेनन्स चे लोक कुठं स्पिंडल रिपेयर करतात ते बघितलं होतं. साहेब आले. मी माझं सेल्स पीच चालू केलं. 

"आम्ही स्पिंडल दुरुस्ती क्षेत्रात आहोत. मी येताना बघितलं तुम्ही कुठे स्पिंडल रिपेयर करता ते. सर, तुम्ही जागा एअर कंडिशन्ड ठेवली नाही आहे आणि तिथे स्वच्छता पण मेंटेन नाही आहे. परत मी बघितलं की स्पिंडल डिसमँटल करण्यासाठी प्रेस पण वापरत नाही आहात. आणि......" 

मी पुढं काही बोलायच्या आत त्या साहेबांनी मला थांबवलं आणि म्हणाले "तुम्ही कशासाठी आला आहात माझ्याकडे? तुम्ही काय बिझिनेस करता ते सांगायला आला आहात की माझ्या कामाचं ऑडिट करता आहात? एक तर तुम्ही स्वतः फोन करून मला भेटायला आला आहात, ते ही बिझिनेस मागण्यासाठी. मी काय चुकीचं करतो यावर तुम्ही सेल्स पीच करणं चुकीचं आहे असं वाटत नाही का तुम्हाला?"

मी त्यांचं स्पष्ट बोलणं ऐकून गांगरून गेलो. आणि माझ्या चेहऱ्यावर ते दिसलं. मग त्यांनी मला समजावून सांगितलं "असं दिसतंय की तुमचा नवीन बिझिनेस आहे. नेहमी लक्षात ठेवा की तुम्ही पहिल्याच भेटीमध्ये, कस्टमरकडे काय चुकीचं आहे यावर तुमचं सेल्स चं बोलणं बिल्ड नाही करायचं. त्या पद्धतीने पहिले तुम्ही कस्टमरच्या मनात तुमच्या बद्दल चं निगेटिव्ह इम्प्रेशन तयार करता. आलं लक्षात. हं, आता बोला, तुमच्या काय फॅसिलिटी आहेत?"

त्यांनी दिलेला मंत्र मी नंतरच्या सेल्स च्या करिअर मध्ये कटाक्षाने पाळला. कस्टमर कडे जाताना शोधक नजर कायम ठेवली पण तिचा वापर केला की मी त्यांच्या वर्किंग प्लेस मध्ये चांगलं काय आहे ते सांगत गेलो. कस्टमर पण ते ऐकून खुश व्हायचा आणि पुढचं संभाषण मस्त व्हायचं आणि शक्यतो तो कस्टमर आम्हाला बिझिनेस द्यायचा. 

सतीश

 चेन्नई ला मी ज्या हॉटेल मध्ये राहतो तिथं एक वेटर काम करतो, सतीश नाव त्याचं. बाकी वेटर पेक्षा कामात तो उजवा आहे हे सारखं जाणवायचं. गेस्ट ब्रेकफास्ट ला आला की त्याचं हसून स्वागत करणार, गुड मॉर्निंग म्हणणार, काय हवं नको ते पाहणार, पाण्याचा ग्लास रिकामा झाला की पाणी द्यायला येणार, कॉफी, टोस्ट, चटणी वगैरे काही एक्स्ट्रा आयटम हवा असल्यास लागलीच आणून देणार, ब्रेकफास्ट व्यवस्थित झाला का हे निघताना आवर्जून विचारणार. बाकी पण तीन चार वेटर्स तिथं असायचे पण त्यांच्यापैकी सतीश एकदम बिझी असायचा. बाकी वेटर टंगळमंगळ करत असताना सतीशचा मात्र कायम कामावर फोकस असायचा. त्याला अजिबात फुरसत नसायची. 

कोविड नंतर फिरणं जस्ट चालू झालं होतं. हॉटेल मध्ये गजबज नसायची. एकदा तर मी एकटाच होतो ब्रेकफास्ट रूम मध्ये. वेटर मध्ये पण फक्त सतीश आणि किचन मध्ये एकदोन कुक असावेत. त्या दिवशी मी सतीशशी थोड्या गप्पा मारल्या. मी विचारलं की  तू चेन्नई चा आहेस का की कोविड च्या भीतीने इतर गावचे वेटर येत नसल्यामुळे तुला बोलावून घेतलं. तर कळलं की सतीशचं गाव पण १८० किमी लांब आहे चेन्नई पासून. कोविडमुळे अगोदरच प्रॉब्लेम मध्ये असलेल्या हॉटेल मॅनेजमेंट ने अनेक वेटर्स ला बोलावून घ्यायचा प्रयत्न केला होता. पण कुणी दाद दिली नव्हती, अगदी चेन्नई तल्या वेटर्स ने पण नाही. सतीश तयार झाला. हॉटेलच्या मालकाने कार पाठवून सतीशला बोलावून घेतलं. 

मला त्यादिवशी कळलं की सतीशच्या घरी अगदी गरिबी. काम शोधण्यासाठी तो चेन्नईत आला. सध्याच्या हॉटेल च्या बाजूला एक रेस्टोरंट आहे तिथे टेबल साफ करायला म्हणून काम चालू केलं. असंच एकदा माहिती झालं की या शेजारच्याच हॉटेल मध्ये, जिथे मी राहतो तिथे, वेटर्स हवे आहेत. तिथं त्याने जॉब मिळवला आणि प्रचंड कष्टाने आपलं बस्तान बसवलं, सेट केलं. 

मी जेव्हा कधी गेलो तेव्हा सतीश असायचाच जॉब वर. मी त्याला त्या दिवशी गप्पा मारताना विचारलं "तू कधी सुट्टी घेतलेली बघितली नाही मी. सणासुदीला किंवा घरी काही पूजा वगैरे असेल तर जात नाहीस का घरी". तो म्हणाला "जातो की. पण इथे माझी सुट्टी वगैरे होत नसेल तरच. कारण मला या नोकरीने इतकं काही दिलं आहे की माझ्यासाठी कर्म ही पहिली प्रायोरिटी." आणि मग साऊथ इंडियन टोन मध्ये बोलत म्हणाला "this work is worship for me and this work place is temple." 

आज सकाळी त्याच हॉटेल मध्ये ब्रेकफास्ट करताना माझी नजर सतीशला शोधत होती. माझ्या शेजारी सुटाबुटातील एक कॅप्टन येऊन उभा राहिला आणि मला त्याने विचारलं "सर, मला ओळखलं नाही तुम्ही" मी आश्चर्याने त्याच्याकडे बघत राहिलो. तुम्ही बरोबर ओळखलं, तो सतीशच होता. मॅनेजेमेंट ने त्याचे कष्ट, त्याचं निष्ठा जाणली होती. त्याच्या छातीवर त्याच्या नावाची नेमप्लेट होती, आणि खाली लिहिलं होतं "मॅनेजर". मी झटकन उभा राहिलो आणि त्याचा हात प्रेमभराने दाबत त्याचं मनापासून अभिनंदन केलं. 

मी कुठे तरी वाचलं होतं "Walk that extra mile and you will find that road is not much crowded" सतीश त्या वाक्याची जितीजागती मिसाल होता. 

 

परवा तैपेई ला येताना सिंगापूरला स्टॉप ओव्हर होता. माझ्या शेजारी एक भारतीय मुलगा बसला होता. काहीतरी करून मी त्याच्याशी बोललो. तर नेमका मराठी निघाला. 

वडील सोलापूरला एस टी मध्ये कंडक्टर आहेत. हा मुलगा एकुलता एक आहे. वालचंद मधून इंजिनियरिंग करून पोराने कष्ट करत आय आय टी खरगपूर मधून मास्टर्स केलं. कॅम्पस मधून च तैवान मधील एका प्रतिष्ठित कंपनीत जॉब मिळाला म्हणून त्याचा प्रवास चालू होता. पोराचा पहिलाच विमान प्रवास तो ही आंतरराष्ट्रीय. त्याला काळजी होती, इथे भारतीय लोक भेटतील का ते. माझ्या कंपनीतला एक मुलगा मध्ये एक वर्ष तैवान मध्ये होता. त्याने खूप भारतीय गोतावळा जमा केला होता. त्याला या तरुणाबरोबर कनेक्ट करून दिलं. सेटको च्या पोराने सिंगापूर विमानळावर गप्पा मारून एकदम आश्वस्त केलं. या मुलाने मला तैवान व्हिसा मिळायला अवघड असतो का त्याबद्दल विचारलं. मी म्हणालो "अरे, तुझं तर वर्क परमिट आहे, मग कसली काळजी?' तर म्हणाला "वर्षातून एकदा आईवडिलांना इथे आणलं तर माझी मानसिक स्थिती पण चांगली राहील आणि त्यांना पण बरं वाटेल." मी त्याला सांगितलं आहे की, त्याला वाटलं तर मी ही या आठवड्यात भेटेल त्याला. 

तैवान मध्ये ज्या कंपनीत त्याचं सिलेक्शन झालं आहे त्या कंपनीचा उच्च पदस्थ भारतीय माणूस आहे. त्याने कंपनीत भारतीय मुलांना घ्यायचा ड्राइव्ह घेतला आहे. अर्थात प्रीमियम इन्स्टिट्यूट मधूनच. 

एकुणात मला त्या मुलाला भेटून फार भारी वाटलं. एकतर लौकिकार्थाने गरीब घरातील मुलगा. आयआयटीयन झाला. बाहेरच्या देशात जॉब लागला आणि त्यातील मेजर काँट्रीब्युशन होतं त्या सिनियर माणसाचं ज्याने भारतीय मुलं घेण्याबाबत आग्रह धरला. त्या तरुणाची कौटुंबिक इको सिस्टम सुद्धा घट्ट. 

देशाची ही अशी सामाजिक वीण इतर कुठल्याही सिस्टम पेक्षा महत्वाची आहे असं मला वाटतं. शिक्षण, कुटुंब, व्यावसायिकता या वेगवेगळ्या आघाड्यांवर सगळेच दान योग्य पडले आहेत हे पाहून मला मनापासून आनंद झाला. 

पुणे

नाही म्हणजे वाईट याच गोष्टीचं वाटतं की पुण्याची ही कॅन्सरस ग्रोथ चालू झाली तेव्हा टेक्नॉलॉजी आपल्या कवेत आली  होती. इंटरनेट मुळे जग जवळ आलं होतं. संख्याशास्त्र आणि तर्कशास्त्र हे पण विकसित झालं होतं. त्याच्याशी संबंधित संगणक प्रोग्रॅम तयार झालेले होते. तरी आपल्या राजकारण्यांनी, नोकरशहांनी आणि त्यांच्या कंत्राटदारांनी व बांधकाम व्यावसायिकांनी शहराची व्यवस्थित ग्रीस लावून ठासली. त्यांनी टेकड्या सोडल्या नाही, नदी काठ सोडले नाही, जिथं म्हणून शक्य आहे तिथं आपल्या अक्कलशून्यतेने अगदी सिस्टेमॅटिक वाट लावली. एकेकाळी अत्यंत कडक नियमावली असलेल्या या शहराची अंधाधुंद वाढ झाली आणि तिला साथ मिळाली ती नागरिकांच्या बेशिस्तीची. 

या शहराचे प्लॅनर जगभर अभ्यास दौरे करत असतात तरीही यांना स्वयंकेंद्रित स्वभावामुळे स्वतःच्या तुंबड्या भरण्यात फक्त सुख दिसतं. ही लोक पूल कसेही बांधतात, चुकीचे बांधले म्हणून पडतात, रस्त्याच्या कंत्राटदाराकडून अनिर्बंध पैसे खातात आणि शहरातल्या नागरिकांना रस्त्यावर बेवारस सोडून देतात. दुचाकी चालवणारी लोक अक्षरश: शीर तळहातावर ठेवून गाड्या चालवत असतात. रस्त्यावरील खड्ड्यामुळे अपघात होऊन एखाद्या तरुणाचा जीव जातो आणि त्याचा हतबल बाप एकहाती खड्डे बुजवण्याची मोहीम घेतो. त्याचे व्हिडीओ व्हायरल होतात, पण त्या संबंधित अधिकारी आणि कंत्राटदार यांचं मन द्रवत नाही. ते पुन्हा पुन्हा तितकीच घाण करत असतात आणि नागरिक लाचार होऊन जगत राहतात.

आम्ही टेक्नॉलॉजी च्या मदतीने डिजिटल पेमेंट चा जगात डंका बडवतो पण एक माईचा लाल इथं पैदा होत नाही की जो डिफेक्ट फ्री सिगनल रस्त्यावर बसवेल, त्याला व्हिजन कॅमेरा ची साथ देईल. कुणाचा तरी उठतो, सिग्नल चे खांब रोवून मोकळा होतो. त्याची प्रणाली काय आहे, परिणामकारकता काय आहे, अचूकता काय आहे याची कुणाला झाट पडलेली नसते. असले भंगार रोड अन त्या जोडीला ही बेशिस्त इको सिस्टम. मग गाड्या चालवणारे वाहतूक शिस्तीला खुंटीला टांगतात. तरुण, म्हातारे, पुरुष, बायका होलसेल मध्ये शिस्तीला गाड्या चालवताना फाट्यावर मारत असतात. ते सिग्नल तोडतात, रस्त्याने उलट बाजूने येतात, नो एन्ट्री मध्ये गाड्या चालवतात, मूर्खासारखी पार्किंग करतात. अगोदरच बोजवारा उडालेल्या सिस्टमला अजून खड्ड्यात घालतात. 

आम्हाला कचऱ्याची विल्हेवाट कशी लावायची त्याची अक्कल नाही, ओला आणि सुका कचरा वेगळा कसा ठेवावा याचं तारतम्य नाही, नदीचं पाणी स्वच्छ कसं ठेवायचं ते खिजगणतीतही नाही, बंदी टाकूनही तो घाणेरडा गुटखा खाऊन लोक पचापच रस्त्याने थुंकत असतात, प्लास्टिक च्या पिशव्यांची बंदी आम्ही झुगारून टाकतो. आम्हाला ऑर्गनाईझ्ड केऑस करायला खूप आवडतो. 

एकेकाळी देशाची सांस्कृतिक, आर्थिक, शैक्षणिक, वैद्यकीय सुविधाचं शान असलेलं शहर आता बकाल, रोगांच्या साथीचे, रस्त्यावरील अपघातांचे, ड्रग्ज चे, अनिर्बंध बांधकामे केल्यामुळे आलेल्या पुराचे शहर म्हणून ओळखू लागले आहे ही एक दुःखद शोकांतिका आहे. 

  

 

1)     तर साधारण पणे १९९५-९६ ची गोष्ट असेल. एफ सी रोडच्या एका हॉटेल मध्ये मी माझ्या साहेबाचे रुमचे बुकिंग करायचो. त्यावेळेला एका रात्रीचे २५०० रु मोजायचो. सागर प्लाझा त्या काळात ३००० रु चार्ज करायचे एका रात्रीचे.

१९९७ साली मी दिल्ली ला प्लास्ट इंडिया साठी गेलो होतो. कॅनॉट प्लेस ला मरिना इंटरनॅशनल मध्ये राहिलो होतो तेव्हा एका रात्रीचे ३००० रु मोजले होते वट्ट. खाणं, लॉंड्री, राहणं मिळून इतकं बिल झालं होतं की माझी क्रेडिट कार्ड ची लिमिट क्रॉस झाली होती.

त्याच सुमारास बोनी, माझा बॉस, विमानाने यायचा बंगलोर हुन. दररोज विमान असायचं. पण एकच. एक दिवस एअर इंडिया चं (तेव्हाची इंडियन एयरलाइन्स) तर एक दिवस जेट चं. आणि भाडं असलंच काहीतरी ३००० रु वगैरे.

आज वीस वर्षे झालेत. ते एफ सी रोड च्या हॉटेल कडे ढुंकून पण बघत नाही कुणी. गुरगाव मध्ये लेजर इन २३०० रु मध्ये मिळतं, प्राईड जास्तीत जास्त ४५००. एरो सिटी चं असेल तर ५०००. हैद्राबाद चं मारीगोल्ड मिळतं ४००० ला तर चेन्नई चं जेपी नावाचं कोयंबेडू चं अफलातून हॉटेल २८०० रुपयेमध्ये.

आज पुणे बंगलोर मध्ये आज दिवसाला वीस एक फ्लाईट आहेत. ऍडव्हान्स मध्ये तिकीट काढलं तर २२०० मध्ये तिकीट मिळतं. परवा दिल्ली बंगलोर तिकीट २३५० मध्ये मिळालं.

नाही पण हे मी तुम्हाला का सांगतोय? लाल करायची म्हणून. ती तर करायचीच आहे, पण इथे महत्व अधोरेखित होतं ते कॉम्पिटिशन चं. ती झाली आहे म्हणून किमती कमी झाल्यात. पुरवठा आणि मागणी याची सांगड असली की ग्राहकाला स्वस्त भावात चांगली सर्व्हिस मिळते.

हो, पण आज का? काही नाही, आमचा पण एक स्पर्धक पुण्यात शॉप थाटतोय. सुरुवातीला धास्तावलो होतो. पण मग विचार केला, येतोय ते बरंच आहे. स्पर्धा नाही म्हणून येणारा बिझिनेस गिळून अजगरासारखा सुस्तावलो होतो. थोडी मोनोपोली ची सुखनैव भावना मनात रुंजी घालत होती. आता बरोबर पाय लावून पळेल. सर्व्हिस अजून चांगली देईन. किंमत पण वाजवी ठेवेल. डोळ्यात तेल घालून लक्ष ठेवेन.

स्पर्धा कितीही आली तरी एक वास्तव मात्र कुणीही हिरावू शकणार नाही, अन ते म्हणजे हा स्पिन्डल रिपेयरचा बिझिनेस organised पद्धतीने करणारी भारतातील आमची पहिली कंपनी. फक्त "Father of Low Cost Airlines" म्हणून गौरवले गेलेले कॅप्टन गोपीनाथ हे नाव स्पर्धेमुळे जसं अस्तंगत झालं तसं आमच्या कंपनीचं होऊ नये, हीच मनोकामना.......दिल से ( स्पर्धा का महत्वाची ते थोडं स्पष्ट करावं लागेल, एक पॅरा अॅड करणे )-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

व्य व्यवसायात स्पर्धा असणं हे अपरिहार्य आहे. तरीही बरेच व्यवसाय हे स्पर्धेला थ्रेट समजतात. किंबहुना व्यवसायात स्पर्धा नसेल तर मोनोपॉली तयार होण्याची शक्यता असते. कदाचित त्यातून आत्मसंतुष्टता येण्याची शक्यता असते. आणि कुणास ठाऊक अल्पसंतुष्टता पण येऊ शकते. व्यवसायात स्पर्धा असेल तर आपल्याला नाविन्यपूर्ण कामाच्या पद्धतीचा अंगीकार करावा लागतो. व्यवसायातील कुठल्याही विभागात कौशल्य विकास करणं हे क्रमप्राप्त होतं. त्यामुळे साहजिकच व्यवसायातील संबंधित सर्व लोकांचा सर्वांगीण विकास होतो. त्यांचे व्यवस्थापकीय कौशल्य, आपत्कालीन व्यवस्थापन, ग्राहक असंतुष्ट असेल तर त्याचे व्यवस्थापन, उत्पादनाचे गुणवत्ता व्यवस्थापन या आणि अशा अनेक आघाड्यांवर काम करत त्यात सुधारणेला सातत्याने वाव असतो. 

स्प    स्पर्धा नसेल तर ग्राहकाला काय मिळतं याचं उत्तम उदाहरण १९८० च्या अगोदरचे वाहन उद्योगाचे ग्राहक सांगू शकतील. अवजड उद्योगामध्ये टाटा आणि अशोक लेलँड, कार्स मध्ये हिंदुस्थान मोटर्स (अम्बॅसॅडर) आणि प्रीमियर ऑटोमोबाइल्स (फियाट) आणि दुचाकी वाहनामध्ये बजाज आणि एपीआय (लॅम्ब्रेटा) आणि फारतर एल एम एल. अत्यंत सुमार दर्जाचे वाहन फक्त स्पर्धा नसल्यामुळे त्या काळातील लोकांवर थोपले गेले. १९८३ मध्ये आलेली मारुती सुझुकी आणि त्यानंतर १९९१ नंतर आपण जागतिकीकरणाचा भाग झाल्यावर अनेक वाहन उद्योग याने